David Pérez Iglesias escribe sobre Lumes, de Ismael Ramos

Este conto comeza así.

Hai dous anos chegou un correo de Ismael…

“vai isto que rematei hai moi pouco e que me quitou o sono. Xa sei que a ti o sono quítancho ultimamente outras cousas, pero espero que vaia todo ben e que atopes tempo para ler o libro este; leva xa mínimo catro anos rondándome (as frases máis vellas que hai nel son de 2012) tamén penso que este probablemente sexa o libro que vaia escribir unha e outra vez, que dentro de outros catro, cinco, seis anos…”

Referíase a Lumes

Cada lector le o seu libro. Imos á lectura presos dos nosos límites, dos nosos prexuízos, das nosas teimas, do aquel de cada un. E cando a vida pasa, a nosa lectura do mesmo volve ser diferente, porque os anos cangan, a paciencia mirra, aniña nun o abutre torvo da experiencia; e non sempre para ben.

De aí que desde aquel día eu xa lese varios libros e que todos fosen o mesmo libro: Lumes.

A primeira vez sentín certa prevención. O que penso hoxe é que non estou á altura do libro. Ou a sospeita de sentirme eu gasto para el. Eu estou cheo de mal xenio, e este libro está cheo de amor. Só quen ama moito pode escribir con esta necesidade de coidar do mundo e da fraxilidade da vida.

Hoxe as patrias son as idades. Quizais xa non diga moito dun mesmo dicir que un é dun lugar ou doutro. As distancias abríronse entre as xeracións como nunca antes. Ollámonos desde territorios afastados quizais con mutuas señardades.

E que xeración é a de Ismael? Pois unha que vivirá todos os seus anos o cambio climático e as convulsións de migracións masivas, migrante ela mesma. Que verá como o río do idioma no que naceron hai máis de mil anos estiña nas poboacións urbanas, sen remorso. Unha que descubrirá o deserto da Galicia interior; a transformación da lexitimidade, da economía, da soberanía, do traballo. Pero tamén unha xeración que sabe vivir con menos, que valora o comunal, que ten un sentido vívido da inxustiza, da mentira; da impostura e da impostación; que sabe organizarse de maneiras novas. Que quizais xa non sinta a necesidade da relixión. “Libre pra non ser”, e o que hai de iniciación a algo novo e de vertixe nese dictame.

Un libro é algo que non está no plan da vida. Unha sorte de beleza que non había nin ninguén esperaba. E Lumes é iso. E porque é iso, é dalgunha maneira sagrado. E esa é a verdade da boa poesía. A que nos move a vida. Para iso non valen versos para ler á caloriña da casa. Serán versos para dicir en alto e ao frío, que tocan na caixa do peito; versos para sentilos dicir, que falan da fraxilidade e do coidado con forza e valor e xa nin versos saben ser, que son un dicir necesario.

Ismael ten un talento grande para a escena. Como se as figuras do recordo estivesen detidas como estatuas. Non é unha memoria de movementos, é unha memoria de crises detidas. Encadre, retábulo, diaporama, ou cadro deHopper... teñen marabillosas condicións. Unha: son memorables. Un pode esquecer o poema, nunca esquece a imaxe que xerou na mente, e por ela chega ao verso definitivo que perdura. Dúas, teñen calidade do fóra de campo cinematográfico. Gran parte dos poemas de Ismael suceden no silencio, no deserto ou na fronteira que circunda ao poema, máis alá do encadre, na mente do lector, no que non está dito no poema.

E este é un libro que fala da familia. E a familia é o máis permanente e o máis fráxil. Desfainos ou érguenos. Aniña nela o medo e a seguridade. Sucede nela o nacemento e a morte, a traizón e a lealdade, o crecemento e a frustración, a desfeita ou a continuidade, a risa e o pranto, o cariño e a violencia. Desas horas que todos coñecemos nas nosas propias vidas: os apuros da morte; as enfermidades; os festexos; as palabras que quedan na mente para sempre, a veces como fonte de seguridade e amor, outras como estigma e condena.

O seu valor para facelo é único, quizais porque sabe que nada é máis común que a intimidade, non a teme. Nunca agradeceremos abondo esa maneira de mirar, esa estrema atención que hai nos seus versos. Cando miras tan atentamente porque sabes que nunca poderás volver mirar ese instante. Que todo está condenado ao lume do tempo. E en realidade, sempre é así. Nunca volverá esta hora. Pero só ás veces alguén é quen de fixar o instante para que permaneza no tempo, cunha palabra, un cadro, unha imaxe, un tempo máis, un pouco máis, máis alá dos días que nos deron, ata a final consumación de todo. Ese traballo que tan pouca cousa parece, é o que fai Lumes. Non lumes que se consumen, senón lumes que arden sempre; o sempre que nos foi dado. A hora da enfermidade, do enterro, da praia, a hora da caza, a hora do encoro.

E esa é a lealdade do poeta. E niso queima os ollos. En arrincar da vida que pasa unha hora que permanece. Esa hora que non queres que pase, e que queres dar aos que amas, para que teñan un anaco de ti e de si mesmos. Todos sabemos que é así porque temos a infancia. E non hai recordo da infancia de cada un de nós que non sexa un poema. E nesa ollada da infancia non hai xuíces. O neno mira pero non xulga. Nin busca causas nin consecuencias nin condicións do que ve. Mira tal e como son as cousas. E así debemos ler Lumes, sen xulgar, agradecidos a cada frase perfecta, contida. Á voluntaria renuncia á razón co seu sarillo de intencións e preguntas. Esa linguaxe propositiva, sentenciosa, e lista e afiada como unha trencha.

Só dúas ou tres cousiñas e non os canso máis. Neste libro, as rúas, a vida de cada día, un bar, un tanatorio, un cuarto do hospital, unha estrada, un cuarto na mañá, unha aldea, o encoro brillan como se nestes lugares nosos de cada día sucedese un milagre, como se nas nosas vidas de diario se pousase unha raiola inesperada e misteriosa. Se un escoita as voces da súa xeración, que saen á rúa, dan recitais, len os versos aquí e alá, nota que eses versos queren ser do corpo de quen os le. Quero dicir, de maneira ben imprecisa, son versos escritos co corpo, que piden ser incorporados. Quería falar das feridas abertas e das cicatrices, porque un poema é iso. Unha ferida sen cura, ou o rastro dunha ferida. Pero isto non ten por que ser triste, Somos o rastro que a vida vai deixando en nós. Somos a vontade de erguer a vida cada día con disposición e bo ánimo aínda que canse, alegre ou doia. O que ama a vida toma todo xunto. Desa vontade, no fondo moi alegre e luminosa, dá testemuña Ismael.

Alguén que eu admirei e quixen moito só che daba ánimo cunha palabra. Iso era todo: ou calaba ou dicía “sigue”.

Pois iso, Ismael. Sigue, é a túa necesidade, e tamén a nosa.

[texto lido por David Pérez Iglesias na presentación de Lumes na Casa da Cultura da Picota, en Mazaricos, o 25 de febreiro de 2018]